Obrzęk obrzękowi nie równy, ponieważ w medycynie wyróżniamy różne ich typy w zależności od mechanizmu powstawania bądź lokalizacji. Obrzękiem nazywamy gromadzenie się płynu poza naczyniami i komórkami naszego ciała. Najczęściej obrzęki dotyczą nóg, ale możemy je spotkać również na rękach czy innych miejscach na ciele. Poniżej znajdziecie dokładne informacje nt. obrzęków.
Podział ze względu na lokalizację
Obrzęki ze względu na umiejscowienie możemy wstępnie zaszeregować do dwóch kategorii:
- obrzęki miejscowe,
- obrzęki uogólnione.
Obrzęki miejscowe jak sama nazwa wskazuje są ograniczone tylko do konkretnego obszaru w organizmie, a spowodowane mogą być m.in. stanem zapalnym, działaniem substancji uczulającej (jak np. przy użądleniu przez pszczołę), urazem czy zlokalizowanymi problemami z odpływem krwi lub limfy.
Obrzęki uogólnione dotyczą natomiast wielu obszarów ciała i wynikają z problemów ogólnoustrojowych, takich jak np. niewydolność serca, marskość wątroby, zaawansowana niewydolność nerek, znaczna niedoczynność tarczycy, stosowanie sterydów czy głębokie niedożywienie – w tych przypadkach płyn gromadzi się nie tylko na kończynach, ale również m.in. w jamie otrzewnowej czy w jamie opłucnej.
Zdjęcie przedstawiające pacjentkę Kliniki Belvedere z kompilacją kilku obrzęków o różnej etiologii: "Jednoczesny obrzęk hydrostatyczny, limfatyczny i tłuszczowy"
Podział ze względu na mechanizm powstawania
Obrzęki podzielić można również ze względów na mechanizm powstawania (w przypadku wielu problemów zdrowotnych jest on złożony) - postaram się zobrazować możliwe mechanizmy w jak najprostszy sposób:
• Wzrost ciśnienia hydrostatycznego w naczyniach
Do jego rozwoju dochodzi w momencie, gdy napływ krwi jest większy niż jej odpływ – zazwyczaj jest to spowodowane nieprawidłową pracą żył odprowadzających krew do serca i/lub nieprawidłową pracą samego serca, które w przypadku niewydolności w sposób niewystarczający przepompowuje krew. Wyobraźmy sobie wpuszczanie dużej ilości wody do wanny przy włożonym korku – woda w końcu sama wypłynie poza wannę. W przypadku organizmu płyn gromadzi się grawitacyjnie, tzn. w najniżej położonych częściach ciała (w przypadku osób chodzących – wokół kostek, w przypadku osób leżących – na grzbiecie), a jego obecność możemy potwierdzić poprzez uciśnięcie skóry w miejscu spodziewanego obrzęku – gdy na skórze po uciśnięciu zostaje dołek, obrzęk rzeczywiście tam występuje.
• Spadek ciśnienia onkotycznego w osoczu krwi
Ciśnienie onkotyczne jest generowane przez obecność białek w osoczu krwi, a dzięki niemu woda jest zatrzymywana w naczyniach krwionośnych. Mniej białek = brak zatrzymywania wody i obrzęki. Z taką sytuacją mamy do czynienia m.in. u pacjentów cierpiących na zaawansowane choroby nerek – białko jest wtedy wydalane z moczem, co wywołuje bardzo nasilone obrzęki, doskonale widoczne np. wokół powiek.
• Wzrost przepuszczalności ścian naczyń
Jeśli wspomniana wcześniej wanna nie będzie zatkana szczelnie korkiem, ale z jakiegoś powodu będzie miała w swoich ściankach dziury, to woda również będzie się z niej wylewać. W medycynie bywają sytuacje, w których naczynia krwionośne stają się nieszczelne – dzieje się tak m.in. w przypadku stanów zapalnych, gdyż produkowane lokalnie substancje sprawiają, że naczynia krwionośne rozszerzają się i przepuszczają wodę do pobliskich tkanek.
• Utrudnienie odpływu limfy
Limfa (czyli chłonka) tworzy się z płynu tkankowego i wraca naczyniami limfatycznymi (przechodząc przez wiele węzłów chłonnych) w kierunku serca, by finalnie trafić do układu krążenia. Wszystkie sytuacje, gdzie naczynia limfatyczne zostaną uszkodzone (np. po operacjach, radioterapii) lub uciśnięte (np. przez powiększone węzły chłonne) spowodują powstanie obrzęków limfatycznych.
Najczęstsze rodzaje obrzęków
- Obrzęk żylny – obrzęk hydrostatyczny wynikający z przewlekłej niewydolności żylnej lub nagłego zamknięcia światła żył (zakrzepica). Tego rodzaju obrzęk zlokalizowany jest najczęściej wokół kostek, jest asymetryczny (występuje tylko na jednej kończynie lub na obydwu z większym nasileniem na jednej z nich), nasila się w ciągu dnia i zmniejsza się po przebywaniu w pozycji leżącej z nogami u góry. Obrzękowi żylnemu spowodowanemu niewydolnością żylną towarzyszą uczucie ciężkości nóg, skurcze, poszerzone naczynia, a w cięższych postaciach trudno gojące się rany i owrzodzenia żylne.
- Obrzęk kardiogenny – przypomina obrzęk żylny, natomiast w porównaniu do niego jest symetryczny i wynika z prawokomorowej niewydolności serca (a nie z problemów z żyłami). Nasilenie obrzęku dość dobrze koreluje z nasileniem niewydolności serca. Cechą charakterystyczną obrzęku kardiogennego jest jego narastanie w ciągu dnia (największy jest wieczorem) i redukcja w nocy.
- Obrzęk limfatyczny – wpomniany powyżej, powstaje w wyniku utrudnienia odpływu limfy. Może być pierwotny i wynikać np. z wrodzonych zaburzeń układu chłonnego; wtórny wynika natomiast z zewnętrznej przyczyny (uszkodzenie naczyń limfatycznych np. po zabiegu operacyjnym lub radioterapii, ucisk, choroby pasożytnicze - filarioza). W zaawansowanych bolesnych obrzękach limfatycznych dochodzi do ścieńczenia skóry, przesiąkania limfy i uniemożliwienia poruszania zajętą kończyną.
- Obrzęk tłuszczowy (lipoedema) - nazywany również zespołem bolesnego tłuszczu powstaje w wyniku nadmiernego rozwoju komórek tłuszczowych i zatrzymaniem w ich obrębie płynu. Zwykle rozwija się w okolicy stawów kolanowych lub biodrowych, przypominając bulwy zwisające w kierunku kostek. W większości przypadków występuje się u osób otyłych, natomiast nie zmniejsza się mimo redukcji masy ciała. Najprawdopodobniej obrzęk tłuszczowy ma tło hormonalne, ponieważ występuje glównie u kobiet po menopauzie.
Podsumowanie
Jak widać istnieje wiele rodzajów obrzęków, natomiast nie zawsze na pierwszy rzut oka wiadomo z jakim typem mamy do czynienia. Gdy zauważymy na ciele obrzęki (w przypadku nóg najczęściej można zaobserwować problemy z zakładaniem obuwia oraz
uczucie ciężkości) naprawdę warto zasięgnąć porady specjalisty. Wizyta polega na zebraniu dokładnego wywiadu, badaniu okolicy zajętej obrzękiem oraz wykonaniu dodatkowych badań, m.in. badania USG Doppler, które pozwala na dokładną ocenę
stanu naczyń krwionośnych i postawienie właściwego rozpoznania, gwarantującego wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Więcej nt. USG Doppler